Sanskrit Sloka text in Devanagari, Gujarati, Kannada, Telugu , and English

||om tat sat||

સુન્દરકાણ્ડ.
અથ ચતુષ્ષષ્ટિતમસ્સર્ગઃ||

સુગ્રીવેણેવ મુક્તસ્તુ હૃષ્ટો દધિમુખઃ કપિઃ|
રાઘવં લક્ષ્મણં ચૈવ સુગ્રીવં ચાઽભ્યવાદયત્||1||
સ પ્રણમ્ય ચ સુગ્રીવં રાઘવૌ ચ મહાબલૌ|
વાનરૈસ્સહિતૈઃ શૂરૈઃ દિવમેવોત્પપાત હ||2||

સ|| હૃષ્ઠઃ સુગ્રીવેણ એવં ઉક્તઃ તુ દધિમુખઃ રાઘવં લક્ષ્મણં ચ સુગ્રીવં અભ્યવાદયત્||સઃ મહાબલૌ રાઘવૌ સુગ્રીવં ચ પ્રણમ્ય શૂરૈઃ વાનરૈઃ સહિતઃ દિવમેવ ઉત્પપાત||

Thus told by pleased Sugriva, Dadhimukha bowed to Raghava, Lakshmana and Sugriva. He offered salutations to Raghava and Lakshmana as well as Sugriva and flew into the sky along with his followers.

સ યથૈવાઽગતઃ પૂર્વં તથૈવ ત્વરિતં ગતઃ|
નિપત્ય ગગનાદ્ભૂમૌ તદ્વનં પ્રવિવેશ હ||3|
સ પ્રવિષ્ટો મધુવનં દદર્શ હરિયૂથપાન્|
વિમદાન્ ઉત્થિતાન્ સર્વાન્ મેહમાનાન્ મધૂદકમ્||4||

સ||સઃ પૂર્વં યથા આગતઃ તથૈવ ત્વરિતં ગતઃ ગગનાત્ ભૂમૌ નિપત્ય તત્ વનં પ્રવિવેશ હ|| સઃ મધુવનં પ્રવિષ્ટઃ વિમદાન્ મધૂદકં મેહમાનાન્ ઉત્થિતાન્ સર્વાન્ હરિયૂથપાન્ દદર્શ||

Travelling the same path which he followed before, he went quickly and landed on the ground and entered that grove. He entered the Madhavaram and saw the Vanaras free from intoxication of honey, having passed water.

સ તાનુપાગમદ્વીરો બદ્દ્વા કરપુટાંજલિમ્|
ઉવાચ વચનં શ્લ‍‍ક્ષ્‍ણ મિદં હૃષ્ટવદંગદમ્||5||
સૌમ્યરોષો ન કર્તવ્યો યદેતત્પરિવારિતં|
અજ્ઞાનાદ્રક્ષિભિઃ ક્રોધાત્ ભવંતઃ પ્રતિષેધિતાઃ||6||

સ|| સઃ ઉપાગમત્ વીરઃ અંગદં કરપુટાંજલિમ્ બદ્ધ્વા ઇદં શ્લ‍ક્ષ‍ણં વચનં ઉવાચ|સૌમ્ય ભવન્તઃ રોષઃ ન કર્તવ્યઃ | એતત્ યત્ પરિવારિતં રક્ષિભિઃ અજ્ઞાનાત્ ક્રોધાત્ પ્રતિષેધિતાઃ |

Having returned, he said with folded hands the following conciliatory words. ' Oh Prince of mild disposition ! You do not be harsh. Your companions were restrained out of our ignorance and anger '.

યુવરાજઃ ત્વમીશશ્ચ વનસ્યાસ્ય મહાબલઃ|
મૌર્ખાત્ પૂર્વં કૃતો દોષઃ તં ભવાન્ ક્ષંતુમર્હતિ||7||
અખ્યાતં હિ મયા ગત્વા પિતૃવ્યસ્ય તવાનઘ|
ઇહોપયાતં સર્વેષાં એતેષાં વનચારિણામ્||8||
સ ત્વ દાગમનં શ્રુત્વા સહૈભિર્હરિયૂધપૈઃ|
પ્રહૃષ્ટો નતુ રુષ્ટોઽસૌ વનં શ્રુત્વા પ્રધર્ષિતમ્||9||
પ્રહૃષ્ટો માં પિતૃવ્યસ્તે સુગ્રીવો વાનરેશ્વરઃ|
શીઘ્રં પ્રેષય સર્વાં તાન્ ઇતિ હોવાચ પાર્થિવઃ||10||

સ|| મહાબલઃ ત્વં યુવરાજઃ અસ્ય વનસ્ય ઈશશ્ચ | મૌર્ખાત્ પૂર્વં કૃતં દોષઃ ભવાન્ ક્ષંતું અર્હતિ||અનઘા ! મયા ગત્વા તવ પિતૃવ્યસ્ય સર્વેષાં એતેષાં વનચારિણં ઇહ ઉપાયાતં અખ્યાતમ્ હિ ||સઃ ત્વત્ આગમનં શ્રુત્વા પ્રહૃષ્ટઃ | તે પિતૃવ્યઃ વાનરેશ્વરઃ સુગ્રીવઃ અસૌ વનં પ્રધર્ષિતં શ્રુત્વા ન તુ રુષ્ટઃ|| તાન્ સર્વાં શીઘ્રં પ્રેષય ઇતિ પાર્થિવં માં ઉવાચ||

' Oh Mighty one ! You are the prince and the Lord of this grove. You can excuse this mistake done in foolishness. Oh Sinless one ! I went and told the elder brother of your father about the arrival of the Vanaras. He having heard about your arrival was pleased. The elder brother of your father, Sugriva hearing about the destruction of the grove he was not angry. The king told me " Send all of them here quickly."

શ્રુત્વા દધિમુખસ્યેદં વચનં શ્લ‌ક્ષ‍ણમઙ્ગદઃ|
અબ્રવીત્તાન્ હરિશ્રેષ્ઠો વાક્યં વાક્ય વિશારદઃ||11||
શંકેશ્રુતોઽયં વૃત્તાંતો રામેણ હરિયુથપાઃ|
તત્ ક્ષણં નેહ ન સ્થ્સાતું કૃતે કાર્યે પરંતપાઃ||12||

સ|| દધિમુખસ્ય ઇદં શ્લક્ષણં વચનં શ્રુત્વા અંગદઃ વાક્ય વિશારદઃ હરિશ્રેષ્ટઃ તાન્ અબ્રવીત્ ||પરંતપાઃ હરિયૂથપાઃ અયં વૃત્તાંતઃ રામેણ શ્રુતઃ | શંકે તત્ કાર્યે કૃતે ઇહ સ્થાતું નઃ ન ક્ષમમ્||

Hearing those conciliatory words of Dadhimukha , Angada, the best of Vanaras, who is expert in use of words, spoke to them, the Vanaras. ' Oh Scorchers of enemies !, Elephants among the Vanaras ! This information has already been heard by Rama. I think that with the task having been accomplished it is not proper for us to stay here'.

પીત્વા મધુ યથાકામં વિશ્રાંતા વનચારિણઃ|
કિં શેષં ગમનં તત્ર સુગ્રીવો યત્ર મે ગુરુઃ||13||
સર્વે યથા માં વક્ષ્યંતે સમેત્ય હરિયૂથપાઃ|
તથાઽસ્મિ કર્તા કર્તવ્યે ભવદ્ભિઃ પરવાનહમ્||14||
નાજ્ઞાપયિતુ મીશોઽહં યુવરાજોઽસ્મિ યદ્યપિ|
અયુક્તં કૃતકર્માણો યૂયં ધર્ષયિતું મયા||15||

સ||વનચારિણઃ યથાકામં મધુ પીત્વા વિશ્રાન્તાઃ કિં શેષં | મે ગુરુ સુગ્રીવઃ યત્ર તત્ર ગમનમ્||સર્વે હરિયૂથપઃ સમેત્ય મામ્ યથા વક્ષ્યન્તિ તથા કર્તા અસ્મિ કર્તવ્યે અહં ભવદ્ભિઃ પરવાન્||અહં યુવરાજઃ અસ્મિ | યદ્યપિ કૃતકર્માનઃ આજ્ઞાપયિતું ન ઈશઃ | યુયં મયા ધર્ષયિતું અયુક્તં||

Oh Forest dwellers! Having drunk honey and rested what is left ? We go to the place where our leader Sugriva is. I will follow whatever you all together tell me to do as our duty. I am the prince. I am not the lord to order you, who have accomplished the task. My ordering you is not proper.

બ્રુવતશ્ચાંગદસ્યૈવં શ્રુત્વા વચનમવ્યયમ્|
પ્રહૃષ્ટો મનસો વાક્યમિદમૂચુર્વનૌકસઃ||16||
એવં વક્ષ્યતિ કો રાજન્ પ્રભુઃ સન્ વાનરર્ષભ|
ઐશ્વર્યમદમત્તો હિ સર્વોઽહમિતિ મન્યતે||17||

સ|| વનૌકસઃ એવં બ્રુવતઃ અંગદસ્ય એવં અવ્યયં વચનં શ્રુત્વા , પ્રહૃષ્ટ મનસઃ વાક્યં ઇદં ઊચુઃ|| વાનરરર્ષભ રાજન્ એવં કઃ વક્ષ્યતિ | પ્રભુઃ ઇશ્વર્ય મદમત્તો હિ સર્વઃ અહં ઇતિ મન્યતે |

Hearing those words of Angada, the forest dwellers , delighted at being told thus, said the following. ' Oh Bull among the Vanaras ! Lord ! Who will say like this. Arrogant on account of prosperity kings think I am everything'.

તવ ચેદં સુસદૃશં વાક્યં નાન્યસ્ય કસ્યચિત્|
સન્નતિર્હિ તવાખ્યાતિ ભવિષ્યત્ શુભયોગ્યતામ્||18||
સર્વે વયમપિ પ્રાપ્તાઃ તત્ર ગંતું કૃતક્ષણાઃ|
સ યત્ર હરિવીરાણાં સુગ્રીવઃ પતિરવ્યયઃ||19||

સ|| ઇદં વાક્યં સુસદૃશં અન્યસ્ય કસ્યચિત્ ન | તવ સન્નતિઃ ભવિષ્યત્ શુભ યોગ્યતામ્ આખ્યાતિ ||સર્વે વયં અપિ પ્રાપ્તાઃ યત્ર હરવીરાણાં અવ્યયઃ પતિઃ સુગ્રીવઃ તત્ર ગંતું કૃતક્ષણાઃ ||

'These words are proper, not otherwise. Your humbleness speaks for good for bright future. We are already any moment to go to where our immortal Lord Sugriva is'.

ત્વયા હ્યનુક્તૈઃ હરિભિર્નૈવ શક્યં પદાત્પદમ્|
ક્વચિત્ ગંતું હરિશ્રેષ્ઠ બ્રૂમઃ સત્યમિદં તુ તે||20||
એવં તુ વદતામ્ શેષાં અઙ્ગદઃ પ્રત્યુવાચ હ|
બાઢં ગચ્ચામ ઇત્યુક્તા ખં ઉત્પેતુર્મહાબલાઃ||21||

સ|| હરિશ્રેષ્ઠ ત્વયા અનુક્તૈઃ હરિભિઃ પદાત્ પદં ક્વચિત્ ગન્તું ન શક્યં | સત્યં ઇદં તે બ્રૂમઃ||તેષામ્ ઇદં વદતાં અંગદઃ બાડં ગચ્છામ (ઇતિ) પ્રત્યુવાચ હ| ઇતિ ઉક્ત્વા મહાબલાઃ ખં ઉત્પેતુઃ||

'Oh Best of Vanaras ! Without your saying a word, it is not possible for the Vanaras to move one step. This is true. We are telling you '. When they said as above, Angada said 'very good, let us go'. Having said this the mighty ones flew into the sky.

ઉત્પતંતમનૂત્પેતુઃ સર્વે તે હરિયૂથપાઃ|
કૃત્વાકાશં નિરાકાશં યંત્રોત્ ક્ષિપ્તા ઇવાચલાઃ||22||
તેઽમ્બરં સહસોત્પત્ય વેગવંતઃ પ્લવઙ્ગમાઃ|
નિનદંતો મહાનાદં ઘના વાતેરિતા યથા||23||

સ||સર્વે તે હરિયૂથપાઃ યન્ત્રોક્ષિપ્તાઃ અચલાઃ ઇવ આકાશં નિરાકાશં કૃત્વા ઉત્પતંતં અનૂત્પેતુઃ||વેગવન્તઃ તે પ્લવંગમઃ અંબરં ઉત્પત્ય વાતેરિતા ઘનાઃ ઇવ મહાનાદં નિનદન્તઃ ||

All the Vanaras sprang into the sky as though there was no sky, like the stones scattered by machines from the mountains rise up. Having risen to the sky , the speedy fliers roared like the clouds driven by the wind.

અઙ્ગદે સમનુપ્રાપ્તે સુગ્રીવો વાનરાધિપઃ|
ઉવાચ શોકોપહતં રામં કમલલોચનમ્||24||
સમાશ્વસિહિ ભદ્રં તે દૃષ્ટા દેવી ન સંશયઃ|
નાગંતુ મિહ શક્યં તૈઃ અતીતે સમયે હિ નઃ||25||

સ||અંગદઃ અનુપ્રાપ્તે વાનરાધિપઃ સુગ્રીવઃ શોકોપહતં કમલલોચનં ઉવાચ||સમાશ્વસિહિ | તે ભદ્રં | દેવી દૃષ્ટા ન સંશયઃ | તૈઃ સમયે અતીતે ઇહ નઃ આગન્તું ન શક્યં ||

Before the arrival of Angada, the king of Vanaras, Sugriva told the lotus eyed lord stricken with grief. 'Trust me. Be blessed. The divine lady has been seen, without any doubt. With the time limit having been crossed they cannot be coming here otherwise '.

ન મત્સકાશ માગચ્છેત્ કૃત્યે હિ વિનિપાતિતે|
યુવરાજો મહાબાહુઃ પ્લવતાં પ્રવરોઽઙ્ગદઃ||26||
યદ્યપ્યકૃતકૃત્યાનાં ઈદૃશઃ સ્યાદુપક્રમઃ|
ભવેત્ સ દીનવદનો ભ્રાંત વિપ્લુતમાનસઃ||27||

સ|| યુવરાજઃ મહાબાહુઃ પ્લવતાં પ્રવરઃ અંગદઃ કૃત્યે વિનિપાતિતે મત્સકાસં ન આગચ્છેત્||અકૃતકૃત્યાનાં ઉપક્રમઃ ઈદૃશઃ યદ્યપિ સ્યાત્ સઃ દીનવદનઃ ભ્રાન્તવિપ્લુતમાનસઃ ભવેત્||

' The prince Angada , who is with strong arms , who is best among the fliers, without completing the task cannot be coming near me. Those who have completed their task will not be like this. They will be with piteous face , with unsteady mind'.

પિતૃપૈતામહં ચૈતત્ પૂર્વકૈરભિરક્ષિતમ્|
ન મે મધુવનં હન્યાદહૃષ્ટઃ પ્લવગેશ્વરઃ||28||
કૌસલ્યા સુપ્રજા રામ સમાશ્વસિ હિ સુવ્રત|

સ|| પ્લવગેશ્વરઃ અહૃષ્ટઃ પિતૃપૈતામહં પૂર્વકૈઃ અભિરક્ષિતં મે મધુવનં ન હન્યાત્ | કૌસલ્યા સુપ્રજાઃ સુવ્રત રામ સમાશ્વસિહિ||

'The best of fliers if he is not happy, he would not have destroyed the Madhavaram which is protected from my father's and grandfather's time'.

દૃષ્ટા દેવી ન સંદેહો ન ચાન્યેન હનૂમતા||29||
ન હ્યન્યઃ કર્મણો હેતુઃ સાધનેઽસ્ય હનૂમતઃ|
હનૂમતિ હિ સિદ્ધિશ્ચ મતિશ્ચ મતિસત્તમ||30||
વ્યવસાયશ્ચ વીર્યં ચ સૂર્યે તેજ ઇવ દ્રુવમ્|
જાંબવાન્યત્ર નેતાસ્યાદંગદશ્ચ બલેશ્વરઃ||31||
હનુમાંશ્ચાપ્યથિષ્ઠાતા ન તસ્ય ગતિરન્યથા|
માભૂશ્ચિંતા સમાયુક્તઃ સંપ્રત્યમિતવિક્રમઃ||32||

સ|| દેવી દૃષ્ટા | ન સંદેહઃ| ન ચ અન્યેન | હનુમતા | અસ્ય કર્મણઃ સાધને હેતુઃ હનૂમતઃ|| મતિસત્તમ હનૂમતિ સૂર્યેઃ તેજઃ ઇવ સિદ્ધિશ્ચ મતિશ્ચ વ્યવસાયશ્ચ વીર્યં ચ ધૃવં||યત્ર નેતા જાંબવાન્ સ્યાત્ મહાબલઃ અંગદશ્ચ હનુમાંશ્ચ અધિષ્ઠતા તસ્ય ગતિઃ અન્યથા ( ન ભવેત્)||અમિતવિક્રમઃ સંપ્રતિ ચિન્તા સમાયુક્તઃ માભૂઃ|

'The divine lady has been seen by Hanuman. No others. The reason for the achievement of this task is Hanuman. The intelligent Hanuman with brilliance of the Sun, certainly has the intelligence, the effort , and the valor and the capacity to succeed. Where Jambavan is the leader and Hanuman and Angada are the guiding forces, the result will not be otherwise. You are extremely valiant. This is not the time to be worried'.

તતઃ કિલકિલાશબ્દં શુશ્રાવાસન્નમંબરે|
હનુમત્કર્મ દૃપ્તાનાં નર્દતાં કાનનૌકસામ્||33||
કિષ્કિંધામુપયાતાનાં સિદ્ધિં કથયતા મિવ|

સ||તતઃ હનુમત્કર્મ દૃસ્તાનાં નાર્ધતામ્ સિદ્ધિં કથયતાં ઇવ કિષ્કિંધાં ઉપાયાતાનાં કાનનૌકસાં અંબરે આસન્નં કિલકિલાશબ્દં શુશ્રાવ||

At that time the forest dwellers arrived at Kishkindha roaring, being proud of Hanuman's success having successfully completed their task, and their chattering noise could be heard.

તતઃ શ્રુત્વા નિનાદં તં કપીનાં કપિસત્તમઃ||34||
અયતાંચિતલાંગૂલઃ સોઽભવદ્દૃષ્ટમાનસઃ|
અજગ્મુસ્તેઽપિ હરયો રામદર્શનકાંક્ષિણઃ||35||
અઙ્ગદં પુરતઃ કૃત્વા હનૂમંતં ચ વાનરમ્|

સ|| તતઃ સ કપિસત્તમઃ કપીનામ્ તં નિનાદં શ્રુત્વા અયતાંચિત લાંગૂલઃ હૃષ્ટમાનસઃ અભવત્||તે હરયઃ કપિઃ અંગદં વાનરં હનૂમંતં પુરતઃ કૃત્વા રામદર્શનકાંક્ષિણઃ આજગ્મુઃ||

Then that chief of Vanaras hearing the roar of the Vanaras was extremely happy. He kept raising and shaking his long tail. The Vanaras with Angada and Hanuman in the front landed, desirous of seeing Rama.

તે અઙ્ગદ પ્રમુખાવીરાઃ પ્રહૃષ્ટાશ્ચ મુદાન્વિતઃ||36||
નિપેતુર્હરિરાજસ્ય સમીપે રાઘવસ્ય ચ|
હનુમાંશ્ચ મહાબાહુઃ પ્રણમ્ય શિરસા તતઃ||37||
નિયતામક્ષતાં દેવીં રાઘવાય ન્યવેદયત્|

સ|| અંગદપ્રમુખાઃ તે વીરાઃ પ્રહૃષ્ટશ્ચ મુદા અન્વિતાઃ હરિરાજસ્ય રાઘવસ્ય ચ સમીપે નિપેતુઃ ||તતઃ મહાબાહુઃ હનુમાન્ પ્રણમ્ય દેવીં નિયતાં અક્ષતાં રાઘવાય ન્યવેદયત્||

અંગદપ્રમુખુલુ વીરુલુ સંતોષમુતો વાનરાધિપતિ કિ રાઘવુનકુ સમીપમુલો દિગિરિ. અપ્પુડુ મહાબાહુવુલુ કલ હનુમંતુડુ નમસ્કરિંચિ " દેવિ નિયમબદ્ધુરાલૈ ક્ષેમમુગા ઉન્નદિ" અનિ રાઘવુનકુ નિવેદિંચેનુ.

દૃષ્ટા દેવીતિ હનુમદ્વદનાત્ અમૃતોપમં|
આકર્ણ્ય વચનં રામો હર્ષંઆપ સલક્ષ્મણઃ||38||
નિશ્ચિતાર્થઃ તતઃ તસ્મિન્ સુગ્રીવઃ પવનાત્મજે||
લક્ષ્મણઃ પ્રીતિમાન્ પ્રીતં બહુમનાદવૈક્ષત|

સ|| સલક્ષ્મણઃ રામઃ હનુમત્ વદનાત્ અમૃતોપપં દૃષ્ટા દેવી ઇતિ વચનં આકર્ણ્ય હર્ષં આપ||તતઃ લક્ષ્મણઃ તસ્મિન્ પવનાત્મજે નિશ્ચિતાર્થં પ્રીતં સુગ્રીવં બહુમાનાત્ અવૈક્ષત||

લક્ષ્મણુનિતો કૂડિન રામુડુ હનુમંતુનિ વદનમુનુંડિ અમૃતમુ તો સમાનમૈન "સીતનુ ચૂચિતિમિ " અન્ન માટલનુ વિનિ આનંદ ભરિતુલૈરિ. અપ્પુડુ લક્ષ્મણુડુ આ પવનાત્મજુનિપૈ નમ્મકમુ ચૂપિન સુગ્રીવુનિ અતિ ગૌરવમુતો ચૂચેનુ.

પ્રીત્યા રમમાણોઽથ રાઘવઃ પરવીરહ||
બહુમાનેન મહતા હનુમંત મવૈક્ષતા||39||

સ|| પરવીરહ રાઘવઃ રમમાણઃ ઉપેતઃ મહતા બહુમાનેન હનુમન્તં અવૈક્ષત||

The slayer of heroic enemies Raghava entered a state of delight and glanced at Hanuman with unbounded affection.

ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્રામાયણે આદિકાવ્યે વાલ્મીકીયે
ચતુર્વિંશત્ સહસ્રિકાયાં સંહિતાયામ્
શ્રીમત્સુન્દરકાણ્ડે ચતુષ્ષષ્ટિતમસ્સર્ગઃ||

Thus ends the Sarga sixty four of Sundarakanda in Ramayana , the first poem ever composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki ||

||ઓમ્ તત્ સત્||